Over vorm zonder inhoud
Als ontwerper ben ik nog een beetje zoekende in hoeverre ik artificiële intelligentie in mijn werk wil inzetten. A.i. gebruikt algoritmes en wordt gevoed met bestaande data, door miljoenen afbeeldingen waarmee het patronen herkent in kleur, vorm en compositie. Dat betekent dat de output altijd beïnvloed wordt door wat al bestaat. Nu is natuurlijk alles al een remix van wat er al eerder is gemaakt. Zo origineel zijn we niet als mensen. Dat deed mij denken aan het artikel The Age of Average.
In dit geweldige artikel laat Alex Murrell aan de hand van voorbeelden uit de architectuur en auto-industrie zien hoe onze wereld langzaam samensmelt tot één generieke massa. Het is een prachtig uitgewerkt artikel waarbij dit fenomeen wordt beschreven in architectuur, interieur, branding, ontwerp van auto’s maar ook instagram-gezichten. De introductie van het artikel begint met een voorbeeld van de kunstenaars Komar en Melamid, die in een soort marktonderzoek ‘de meest gewenste’ kunstwerken schilderden in verschillende landen, met als verrassend resultaat dat ze bijna allemaal op hetzelfde blauwe landschap met figuren en dieren leken. Dit illustreert hoe, ondanks de illusie van individualiteit, mensen verrassend veel op elkaar lijken in hun voorkeuren.
Vorm en identiteit
Deze overeenkomst in menselijke voorkeuren is ook terug te zien in het fotoproject Exactitudes van Ari Versluis en Ellie Uyttenbroek. Het project is inmiddels bijna twintig jaar oud en toont mensen die qua kleding en houding enorm op elkaar lijken. Exactitudes is nog steeds een project waar ik graag naar refereer als een gesprek gaat over identiteit, stijl en subculturen. Maar subculturen als punk, emo of skater bestaan tegenwoordig vooral nog als esthetiek, zonder de waarden en overtuigingen die er ooit bij hoorden. Een punklook is niet langer een statement van verzet, maar een TikTok-trend die je kunt aantrekken en weer uittrekken. Subculturen lijken daarmee te verdwijnen en zelfexpressie is daarmee iets geworden dat je koopt. Kleding, interieurstijlen, design, alles is beschikbaar als een vorm, los van de oorspronkelijke betekenis. Een paar decennia terug wilde je een bohemien interieur omdat je je verwant voelde met de vrijzinnigheid van de hippiecultuur. Nu kies je voor ‘boho chic’ of ‘Japandi’ omdat het op Pinterest trending is.
Zielloze vormen
Een paar weken geleden liep ik op een druilerige middag door de Kwantum. Daar zag ik een kartonnen doos liggen in de vorm van een boek. Deze ‘opbergboeken’ waren bedrukt met een trendy print, in een soort neppe uitgeknipte Matisse-vormen, soms met een tekst als ‘FORMS OF ART’ op de rug. Ze zagen er uit als koffietafelboeken maar dan zonder pagina’s: zonder beelden, zonder inhoud. Koffietafelboeken waren ooit echte inspirerende objecten: dikke dure fotoboeken. Je kon ze eigenlijk alleen kopen bij exclusievere boekwinkels of misschien soms bij de Bijenkorf. Voor echt exclusieve kunst en fotografie boeken ging je naar Mendo in Amsterdam, een plek waar ik heerlijk kon (en nog steeds) zou kunnen bladeren door de schitterende boeken.
Naast het feit dat je voor deze boeken een behoorlijk gevulde portemonnee moest hebben, kocht je ze vooral omdat de beelden je iets deden, niet alleen omdat ze mooi stonden op tafel. Een boek van fotograaf Erwin Olaf of een fashionboek van Chanel, omdat het je inspireerde. Natuurlijk was er altijd het element van pronken met smaak, maar het was tenminste jouw smaak. Nu kun je dus een lege huls kopen die alleen nog de illusie van inhoud uitstraalt. De ultieme, zielloze vorm van vormgeving.
Maar zelfs de lege doos in de vorm van een boek is nog steeds ontworpen. Iemand heeft bedacht hoe die lege huls eruit moest zien. En dat is misschien het pijnlijkste inzicht: ook betekenisloosheid heeft een vormgever.
